Rodzina 3.0

Nazewnictwo zjawiska, o którym dziś piszę, wynika z podkreślenia różnic dostrzegalnych w kontekście rodziny na przestrzeni 3 pokoleń (nie biologicznych, ale raczej społecznych). Warto opisać wszystkie trzy typy, bo dzięki temu możliwe będzie zauważenie przemiany.

Zanim przejdę do meritum, przytoczę kilka funkcji rodziny:

• prokreacja : zaspokojenie emocjonalno-rodzicielskich potrzeb współmałżonków oraz umożliwienie biologicznego przetrwania społeczeństwa;

• seksualność : społecznie akceptowana forma współżycia płciowego;
• ekonomia : gwarancja bezpieczeństwa materialnego rodziny (podfunkcje: produkcyjna, zarobkowa, gospodarcza i usługowo-konsumpcyjna);
• opieka / bezpieczeństwo : zabezpieczanie środków niezbędnych do życia oraz sprawowanie opieki nad niepełnosprawnymi lub chorymi członkami rodziny;
• socjalizacja : realizowana w dwóch wymiarach: jako przygotowanie dzieci do samodzielnego życia i pełnienia ról społecznych oraz jako wzajemne dostosowanie swoich zachowań i cech osobowości przez współmałżonków;
• stratyfikacja : nadawanie przez rodzinę pozycji społecznej swoich członków (istotne w społeczeństwach kastowych, takich jak np. w Indiach);
• rekreacja : zaspokojenie potrzeb odpoczynku, relaksu, rozrywki;
• emocje : zaspokojenie potrzeb emocjonalnych;
• kultura : przekazywanie dzieciom dziedzictwa kulturowego poprzez zapoznawanie ich z dziełami sztuki, literatury, zabytkami i innymi cennymi reliktami przeszłości;

(źródło: http://www.wos.net.pl/rodzina.html)

rodzina 1.0 – obecni dziadkowie

To tradycyjne ujęcie rodziny, w którym małżonkowie zostawali ze sobą na dobre i złe. Nie było mowy o rozwodach, rozejściach. Ludzie zostawali ze sobą do śmierci, bez względu na to, czy i jak bardzo mogli być w związku nieszczęśliwi. Rodzina 1.0 to twór mocno ingerujący w decyzje pozostałych członków stada, nie tolerujący odmienności i postaw łamiących utarte przekonania. Widoczny jest wyraźny podział obowiązków – mężczyzna musi zarabiać pieniądze, kobieta musi dbać o ognisko domowe. Kobieta nie musi pracować, nikt od niej tego nie oczekuje; jej rolą nie jest rozwój osobisty czy kariera, ale opieka nad rodziną – "rodzina jest najważniejsza", które to hasło rozumiane jest w kontekście mężczyzny jako właściwa kwota wpływająca co miesiąc do rodzinnego portfela. Zakładający takie rodziny prezentują stereotypowe w ujęciu inteligencji emocjonalnej zachowania, w ramach których kobieta jest sługą emocji, wsparcia, empatii, dobra i ciepła, a mężczyzna dominuje nad nią i stadem, walczy, konkuruje, rywalizuje (co przekazuje potomstwu tym samym ucząc je odrębności). Więzi rodzinne są podtrzymywane, osoby spokrewnione spotykają się przy wielu okazjach – na urodzinach, imieninach, chrzcinach, komuniach świętych, bierzmowaniach, ślubach, rocznicach, pogrzebach. Na śluby zapraszani są dalecy krewni, imprezy te są huczne, w Polsce trwając po 2-3 dni. Między przedstawicielami tej samej generacji (rodzeństwa, kuzyni) wyraźne są zachowania rywalizujące. Rodzina jest nadrzędnym celem życia jednostki – kto się z tego wyłamuje, postrzegany jest jako nieudacznik, odmieniec. 

rodzina 2.0 – obecni rodzice / młodzi dziadkowie

To pokolenie, które rodziny zakładało ze zmianą w tle – w przypadku Polski była to zmiana ustrojowa. Musieli wypracować własny wzorzec współżycia, łączący dobro rodziny z karierą / biznesem. Początek lat 90. w Polsce wskazuje na chęć podtrzymywania tradycyjnych zachowań – jeśli kobieta zachodziła w ciążę przed zamążpójściem, organizowano szybki ślub, by dziecko przyszło na świat w rodzinie formalnie i religijnie potwierdzonej. Śluby były nadal wydarzeniem głośnym, zrzeszającym członków rodzin. W drugiej połowie lat 90. w Polsce rozpoczęła się fala rozwodów, którym początkowo nadawano wydźwięk kontrowersyjny. Starsze pokolenia nie akceptowały decyzji swoich dzieci o rozstaniu, nie rozumiały go i nie wiedziały, jak się do niego ustosunkować. Rozwody nie dotyczyły tylko relacji między małżonkami, ale odchodzenie od rodziny w ogóle. Wcześniej praktykowane wspólne mieszkanie rodzin wielopokoleniowych zaczęły wypierać przeprowadzki za pracą. W Polsce zachowano pewne bezpieczne odległości między miejscem zamieszkania młodej rodziny a jej "starszyzną", ale w USA – gdzie indywidualizm jednostki jest zdecydowanie wyższy – normą stało się rzeczywiste zostawianie rodziny. Rozchwiana pozycja rodziny w hierarchii wartości jednostki rodziła niepokój i smutek u starszych pokoleń, ale w przypadku młodszych – wartość zyskała praca i kariery; w rodzinie 2.0 sukces zawodowy zaczął wypierać umiejętność budowania rodziny. Rozwój jednostki i jej osiągnięcia zaczęto postrzegać jako bardziej wartościowe od rozwoju rodziny.

rodzina 3.0 – obecni 20- 30-latkowie

Pokolenie wychowywane przez samotnych rodziców czy własnych dziadków, w rodzinach patchworkowych lub też znające takie okoliczności z domów swoich rówieśników – dzieci dorastające w rodzinie 2.0, wspominające dzieciństwo jako okres niezaspokojonych potrzeb bliskości. Im rodzina kojarzy się z czymś niestabilnym lub analitycznym, "nic nie jest dane na zawsze". Wyrabiają własne wzorce małżeństwa i rodzicielstwa bazując nie tylko na własnych doświadczeniach, ale i kulturze masowej (filmie, serialu, książce). Szukają swojej tożsamości, wielokrotnie zmieniając postawę wobec chęci posiadania potomstwa, chęci formalizowania rodziny, wizji nie tylko małżeństwa, ale związku w ogóle. Coraz powszechniejsze są głosy "nie nadaję się do związków" czy "nie wiem, czego chcę". Perspektywa rodziny jawi się jako wyidealizowany koncept, z jednej strony utopijny i upragniony, z drugiej niemożliwy do osiągnięcia. Widać konflikt między chęcią budowania czegoś wspólnie a potrzebą zachowywania własnych granic, własnego "ja" jednostki. Obowiązki w związkach dzieli się równo między dwojgiem małżonków, praktykuje się oddzielne konta bankowe, odrębne spędzanie czasu, własne pasje partnerów, własnych przyjaciół jednostki.

W ostatnich "Charakterach" jest bardzo ciekawy artykuł o przepisie na udany związek, zachęcam do jego lektury.

Bez związku – więzi – nigdy nie uda się stworzyć stabilnej rodziny. To, jak dwoje ludzi buduje między sobą wyjątkową relację jest kwestią bardzo indywidualną, dlatego niemożliwym jest spisanie listy przykazań wskazujących właściwe zachowania. Jest jednak kilka cech, które przyczyniają się do powstawania silnych i bezpiecznych relacji między ludźmi, nie tylko małżonkami – ale ludźmi w ogóle. Wśród nich wymienić można zaufanie, zrozumienie i dostępność emocjonalną po obydwu stronach.

Zaufanie nie powinno sprowadzać się do kwestii zdrady, odpowiedzi na pytanie "czy myślisz, że twój partner/partnerka może cię zdradzić", bo zdrada nie jest problemem samym w sobie, ale jego konsekwencją. Chodzi o zaufanie równające się z pewnością, świadomością, że gracie do tej samej bramki, że macie wspólne cele. Te cele muszą być zgodne z indywidualnymi przekonaniami obydwu stron relacji. Musicie chcieć tego samego, bo w przeciwnym wypadku jedno od drugiego odejdzie za potrzebą spełniania własnych potrzeb, których zaspokojenie związek wydaje się utrudniać czy wręcz uniemożliwiać. To nie dotyczy tylko rodziny – można to spokojnie przełożyć na przyjaźń czy nawet pracę. 

Zrozumienie to umiejętność porozumiewania się, komunikowania, ustalania wspólnych zasad, granic i ich tolerowanie. To cecha zwalczająca domysły i podejrzenia, a dostarczająca (znowu) pewności. Zrozumienie dostarcza poczucia bezpieczeństwa, wpływa korzystnie na samoakceptację, ale i rozwija empatię – spoiwo emocjonalne działań społecznych. Zrozumienie to więc umiejętność przeżywania w ten sam sposób – śmieszy, wzrusza, złości nas to samo (albo przynajmniej umiemy przewidzieć reakcję naszego partnera).

Dostępność emocjonalna jest niezbędna do unikania nieporozumień. Trzeba umieć identyfikować, nazywać i przeżywać swoje stany emocjonalne, rozumieć je u siebie i u partnera. Umożliwia budowanie więzi emocjonalnych między ludźmi, pozwala na tworzenie związków bezpiecznych i zaspokajających potrzeby emocjonalne ich uczestników. Jest ważna nie tylko w relacji rodzic-dziecko, ale w każdej emocjonalnej relacji.

Problemy mojego pokolenia nawet nie tyle z zakładaniem rodziny, co tworzeniem związków w ogóle, motywują mnie do obserwacji zachowań rówieśników. Próbuję zrozumieć ich postrzeganie przyszłości ich samych oraz naszego wspólnego społeczeństwa. Wśród 20-, 30-latków dostrzegam 2 typy z wyżej wymienionych : 2.0 i 3.0. Oznacza to, że rodzina tradycyjna, rodzina 1.0 zaczyna odchodzić do lamusa. Wpływ na to na pewno mają rozwój gospodarczy państwa, różnice kulturowe oraz wzrastająca indywidualność jednostki. Ma to swoje zalety (większa niezależność i zdolność do przetrwania jednostki) i wady (słabnące więzi między ludźmi). Liczę na to, że uda nam się stworzyć społeczeństwo silne i rozwojowe, dostępne emocjonalnie, empatyczne i rozumiejące. Że skończymy z obłudą, lękiem przed zranieniem i wyścigiem szczurów. Że przestaniemy znać temat rodziny z blogów i filmów, że uwierzymy w nasze możliwości tworzenia własnych idealnych rodzin. Że nie damy się zaszufladkować, podporządkować już utartym wzorcom, że odnajdziemy się w świecie bezustannych przemian. Mam nadzieję, że nasze dzieci będą dorastać w bezpiecznym, wspierającym i kochającym je środowisku i że stworzą lepszy świat niż my próbujemy każdego dnia, zamykając swoje serca na miłość.